Op dit moment lopen honderdduizenden kinderen in Gaza en Soedan het risico van hongersnood. Maar wat betekent dat precies en waarom is de focus op hongersnood zo omstreden?
1. Wat is hongersnood?
Hongersnood is het ernstigste niveau van voedselonzekerheid waarmee een bevolking te maken kan krijgen. Het betekent:
20% van de bevolking wordt geconfronteerd met extreme voedseltekorten en ze kunnen het niet oplossen;
Ruim 30% van de kinderen is acuut ondervoed;
Twee op de 10.000 mensen – of vier kinderen op de 10.000 kinderen – sterven elke dag van de honger.
2. Hoe wordt een hongersnood afgekondigd?
De Integrated Food Security Phase Classification (IPC) – een initiatief van de VN, regionale instanties en hulporganisaties – is het internationale systeem dat voedsel- en ondervoedingscrises monitort en classificeert.
De IPC kent vijf classificaties, ook wel ‘fasen’ genoemd, die variëren van minimale voedselonzekerheid (fase 1) tot catastrofale voedselonzekerheid of hongersnood (fase 5). Hongersnood zal pas geclassificeerd worden als aan alle drie de hierboven geschetste drempelwaarden voor honger, ondervoeding en sterfte wordt voldaan.
Hoewel het IPC de analyse uitvoert die een hongersnood kan classificeren, kunnen alleen de VN en de regeringsautoriteiten er officieel een verklaren.
3. Wanneer was de laatste hongersnoodaangifte?
Sinds het IPC-waarschuwingssysteem twintig jaar geleden werd gecreëerd, zijn er slechts twee hongersnoden officieel uitgeroepen door de VN of overheidsinstanties: In delen van Zuid-Somalië stierven in 2011 260.000 mensen, van wie ruim de helft kinderen onder de vijf jaar waren en in delen van Noord-Zuid-Soedan in 2017, toen 80.000 mensen gevaar liepen.
4. Waarom zijn hongersnoodaangiftes zo zeldzaam?
De beslissing om formeel een hongersnood uit te roepen is zeer politiek. Er zijn veel gevallen waarin de hongersnooddrempels worden gehaald zonder een formele verklaring, omdat de politieke wil die nodig is om een hongersnood uit te spreken simpelweg niet aanwezig is. Tegenwoordig zijn conflicten de grootste oorzaak van honger en in veel gevallen wordt hongersnood gebruikt als oorlogswapen; door middel van belegeringstactieken, het ontzeggen van de toegang tot hulp en het bombarderen van de voedselproductie-infrastructuur. Dit is in strijd met het internationaal humanitair recht en verklaart mede waarom regeringen hongersnoodverklaringen vaak blokkeren.
Hongersnoodverklaringen zijn ook bijzonder complex in conflict- en belegeringssituaties zoals Gaza en Soedan, waar gevechten en onveiligheid betekenen dat experts simpelweg geen veilige toegang hebben tot gemeenschappen om de noodzakelijke gegevens te verzamelen om de analyse uit te voeren.
5. Dwingt een hongersnoodverklaring tot actie af?
Nee. Het uitroepen van een hongersnood brengt geen bindende verplichting met zich mee voor de VN of regeringen om actie te ondernemen of financiering beschikbaar te stellen. Het is er om wereldwijde aandacht te krijgen.
6. Waarom is het gevaarlijk om te focussen op het woord hongersnood?
Als er een hongersnood wordt uitgeroepen, zal het voor velen al te laat zijn. Kinderen zijn de eerste slachtoffers van hongersnood en zullen op dit moment al sterven als gevolg van ondervoeding en ziekte. Ruim 100.000 mensen stierven voordat in 2011 in Somalië officieel de hongersnood werd uitgeroepen. Op zo’n moment zijn alle tekenen daar, het is onaanvaardbaar dat er niet wordt gehandeld.
Kinderen in gebieden die geclassificeerd zijn in IPC Fase 3 of 4 krijgen al te maken met levensbedreigende ondervoeding of zelfs de dood.
Kortom: het voorkomen van hongersnood kan niet de enige ambitie zijn. Dit mag geen maatstaf zijn waar we ons prettig bij voelen. We moeten kinderen in de eerste plaats beschermen tegen honger en ondervoeding door de onderliggende oorzaken van voedselonzekerheid aan te pakken en op vroege waarschuwingssignalen te reageren voordat het te laat is.
7. Wat is de nieuwste analyse over Gaza en Soedan? Hoeveel mensen hebben te maken met IPC-fasen 3, 4 of 5?
In zowel Gaza als Soedan hebben maanden van gewelddadige conflicten, in combinatie met ernstig beperkte toegang en het weigeren van hulp, geleid tot recordniveaus van levensbedreigende honger.
In juni onthulden nieuwe gegevens van het IPC dat in Gaza na negen maanden van Israëlische bombardementen bijna de gehele bevolking (96%) met ernstige voedseltekorten is geconfronteerd (IPC 3+). Daarbovenop zitten meer dan 495.000 mensen, waaronder kinderen, in IPC-fase 5.
In Soedan heeft veertien maanden van conflict ervoor gezorgd dat de graanschuren in slagvelden zijn veranderd. Drie op de vier kinderen, oftewel 16,4 miljoen kinderen, worden geconfronteerd met ernstige voedseltekorten (IPC 3+). Onder deze groep zijn er 355.000 kinderen die nu met catastrofale honger kampen (IPC 5).
In beide gevallen heeft het IPC gerapporteerd dat een gebrek aan gegevens om de ondervoeding en sterftecijfers van kinderen te verifiëren, betekende dat het niet mogelijk was om te bepalen of aan de drempels voor een hongersnoodclassificatie werd voldaan.
8. Wat betekent dit voor kinderen in Gaza en Soedan?
Het betekent dat de waarschuwingssignalen zijn verdwenen. Het betekent dat honderdduizenden kinderen die kogels en bommen hebben weten te ontwijken nu de dood tegemoet gaan door honger en ziekte. Het betekent dat het voor velen al te laat is: er zijn kinderlevens verloren gegaan.
En voor degenen die nog steeds vechten om te overleven, raakt de tijd snel op om langdurige gevolgen te voorkomen. Ondervoeding kan groeiachterstand veroorzaken, de mentale en fysieke ontwikkeling belemmeren en het immuunsysteem verzwakken. Tegelijkertijd worden kinderen en gezinnen vaak gedwongen wanhopige maatregelen te nemen om te overleven als ze geen toegang hebben tot voedsel. In Soedan worden kinderen bijvoorbeeld gerekruteerd in gewapende groepen met de belofte van voedsel en bescherming, waardoor ze worden blootgesteld aan verwoestend geweld en schade.
9. Wat doet Save om kinderen te helpen?
We ondersteunen Palestijnse en Soedanese kinderen door noodhulp te geven en vangnetten te bieden om gezinnen te beschermen tegen de ergste gevolgen van de honger.
Op dit moment screenen en behandelen we in zowel Gaza als Soedan ondervoeding, geven we gezinnen voedselpakketten en geld om voedsel te kopen. De basisvoorwaarden om gezinnen op de gewenste schaal en kwaliteit te bereiken zijn alleen niet aanwezig.
Wij weten hoe we kinderen tegen hongersnood kunnen beschermen. Wij weten hoe we ondervoeding kunnen voorkomen en behandelen. Maar we krijgen niet de kans om dat te doen vanwege de ernstige en aanzienlijke hulpbeperkingen en de zware gevechten die in Gaza en Soedan voortduren.
10. Wat moet nu gedaan worden om kinderen in Gaza en Soedan te beschermen?
Hulp en toegang tot hulp is op dit moment het verschil tussen leven en dood voor kinderen in Gaza en Soedan. Het is ook een verplichting onder het internationaal humanitair recht. We hebben een onmiddellijk, definitief staakt-het-vuren nodig en dringende verbeteringen in de toegang tot hulp, anders zullen er nog meer kinderlevens verloren gaan.
